การจำแนกกลุ่มวัตถุดิบอาหารสัตว์

อาหารหยาบ  หมายถึง อาหารที่มีความเข้มของโภชนะอยู่ต่ำ มีเยื่อใยในปริมาณสูง ซึ่งได้แก่พืชตระกูลหญ้า และพืชตระกูลถั่วทั่วๆ ไป
การแบ่งอาหารหยาบตามลักษณะคุณภาพของอาหาร แบ่งเป็น 3 ชนิดดังนี้

• อาหารหยาบคุณภาพต่ำ (โปรตีนไม่เกิน 5%) ได้แก่ ฟางข้าว หญ้าหลังการเก็บเมล็ด ยอดอ้อย ต้นข้าวโพดหวาน และหญ้าที่มีอายุการตัดเกิน 8 สัปดาห์ขึ้นไป
• อาหารหยาบคุณภาพปานกลาง (โปรตีน 5-7%) ได้แก่ หญ้าชนิดต่างๆที่อายุการตัดไม่เกิน 8 สัปดาห์
• อาหารหยาบคุณภาพดี (โปรตีน 10%ขึ้นไป) ได้แก่ หญ้าชนิดต่างๆที่อายุการตัดไม่เกิน 6 สัปดาห์, เปลือกและไหมข้าวโพด และ ถั่วอาหารสัตว์

การแบ่งอาหารหยาบตามลักษณะของอาหารที่ให้แก่สัตว์

• อาหารหยาบสด (green roughage)เป็นพืชที่มีความชื้นสูงประมาณ 70-85% ได้แก่ พืชที่ตัดสดมาให้สัตว์กิน (soilage) และพืชอาหารสัตว์ในทุ่งที่สัตว์เข้าไปแทะเล็ม (pasture) อาหารหยาบสดประกอบด้วย
  • พืชตระกูลหญ้า เช่น หญ้ากินนี, หญ้ารูซี่, หญ้าขน, หญ้าเนเปียร์ ฯลฯ
  • พืชตระกูลถั่ว เช่น ถั่วฮามาต้า, ถั่วคาวาลเคด, ถั่วเซนโตร ฯลฯ
  • พืชชนิดอื่นๆ เช่น ผักตบชวา, ต้นข้าวโพด, ต้นข้าวฟ่าง,ยอดอ้อย ฯลฯ
• อาหารหยาบแห้ง (dry roughage)เป็นพืชอาหารสัตว์ที่ผ่านการลดความชื้น เช่น การตากแดด หรือ การอบความร้อนให้เหลือความชื้นไม่เกิน 15% วัตถุประสงค์คือเพื่อเก็บถนอมอาหารไว้ในยามขาดแคลน เช่น หญ้าแห้ง, ถั่วแห้ง, ฟางข้าว ,เปลือกหรือฟักข้าวโพด เป็นต้น
• อาหารหยาบหมัก (ensile roughage) เป็นพืชอาหารสัตว์ที่นำเข้าสู่กระบวนการหมักในหลุมสภาพไร้อากาศ ซึ่งขบวนการหมักจะเสร็จสมบูรณ์ที่อายุการหมัก 21 วัน และจะมีความชื้นประมาณ 70-75%, pH ประมาณ 4.2

อาหารข้น หมายถึง อาหารที่มีความเข้มข้นของโภชนะอยู่สูง มีเปอร์เซ็นต์เยื่อใยอยู่ในปริมาณที่ต่ำ เมื่อสัตว์กินเข้าไปสามารถย่อยได้มาก เมื่อยึดเอาความ แตกตางของคุณค่าทางโภชนะเปนหลักแลว จะจําแนกประเภทของวัตถุดิบอาหารสัตวที่เป็นอาหารข้นออกไดเปน 4 ประเภท

1. วัตถุดิบประเภทแปงและพลังงานสูง (เยื่อใย <18% CF, โปรตีน <20% CP, TDN >70%) วัตถุดิบประเภทนี้เปนวัตถุดิบทที่ให้พลังงานในระดับสูง พลังงานที่ได้จากวัตถุดิบเหล่านี้จะอยูในรูปของคารโบไฮเดรต ที่ใชประโยชนงาย เชน แปงและน้ําตาล หรืออยูในรูปของไขมันซึ่งใหพลังงานสูง วัตถุดิบประเภทนี้มีโปรตีนและเยื่อใยเปน สวนประกอบอยูในระดับต่ํา วัตถุดิบประเภทนี้สวนใหญ ได้แก่ ธัญพืชและผลิตผลพลอยไดของธัญพืช เชน ปลายขาว รํา นอกจากนี้ก็มีมันสําปะหลัง กากน้ําตาล ไขมันและน้ำมัน

2. วัตถุดิบประเภทที่ใหโปรตีนสูง (เยื่อใย <18% CF, โปรตีน >20% CP, TDN <70%) เปนวัตถุดิบที่ใหโปรตีนในระดับสูง (สูงกวารอยละ 20) และสวนใหญเปนโปรตีนที่มีคุณภาพดี มักจะมีระดับกรดอะมิโน ไลซีน เมทไธโอนีน ทรีโอนีนสูง การใชวัตถุดิบประเภทนี้ผสมกับวัตถุดิบประเภทแปงจะชวยทําใหทั้งระดับโปรตีนและระดับกรดอะมิโนที่จําเปนตองมีในอาหารชนิดตาง ๆ ของอาหารผสมสูงขึ้นจนเพียงพอกับความตองการของสัตว วัตถุดิบประเภทที่ใหโปรตีนสูงนี้ แบงออกไดเปน 3 กลุมตามแหลงที่มา ดังนี้

• วัตถุดิบประเภทโปรตีนสูงจากพืช สวนใหญเปนพวกเมล็ดถั่วและพืชน้ำมันตาง ๆ ตลอดจนผลพลอยไดจากการ
  สกัดน้ํามันของเมล็ดถั่วและพืชน้ำมันเหลานั้น เชน ถั่วเหลือง กากถั่วเหลือง ถั่วลิสง กากถั่วลิสง ถั่วดํา กากงา กากเมล็ดฝาย ฯลฯ

• วัตถุดิบประเภทโปรตีนสูงจากสัตว์ เปนวัตถุดิบที่ไดจากสัตว์หรือผลิตผลพลอยไดจากโรงงานฆาสัตว์ หรือ
  โรงงานผลิตเนื้อกระป๋อง รวมทั้งนมและผลิตภัณฑนม เชน ปลาปน เนื้อปน เนื้อและกระดูกปน เลือดปน หางนมผง แกลบ
  กุง โดยเฉลี่ยทั่วไปแล้ววัตถุดิบกลุมนี้จะมีระดับโปรตีนและคุณภาพโปรตีนดีกวาวัตถุดิบประเภทโปรตีนสูงจากพืช เพราะมี
  กรดอะมิโน ไลซีน เมทไธโอนีน และทริปโตเฟนสูง เปนแหลงที่ดีของวิตามินบีตาง ๆ โดยเฉพาะอยางยิ่งวิตามินบี 12 ซึ่ง
  ไมมีในวัตถุดิบจากพืช

• สารประกอบไนโตรเจนที่ไมใชโปรตีน เปนวัตถุดิบที่มีไนโตรเจนอยู่ในรูปอื่นที่ไมใชโปรตีนหรือไม่อยู่ในรูปโพลีเปปไทด แตสัตว์สามารถนำไปใชประโยชน์ในการสร้างโปรตีนของรางกายไดไมวาจะโดยทางตรงหรือทางออม วัตถุดิบเหลานี้ไดแก ยูเรีย เกลือแอมโมเนียตาง ๆ และกรดอะมิโนสังเคราะหตาง ๆ

3. วัตถุดิบประเภทเสริมแรธาต การผสมอาหารสัตวมักจะมีการเสริมแรธาตุตาง ๆ ลงไปในอาหารในรูปของหัวแรธาตุประกอบดวยแรธาตุชนิดตาง ๆ ซึ่งสวนใหญสัตวตองการในปริมาณน้อย ยกเวนธาตุแคลเซยมและฟอสฟอรัสซึ่งสัตว์ตองการในปริมาณมากเนื่องจากแรธาตุ ทั้งสองนี้ทําหน้าที่เปนสิ่งประกอบของกระดูกในรางกาย วัตถุดิบทที่ใช้เปนแหลงใหธาตุแคลเซียมและฟอสฟอรัสในอาหารสัตว์นั้น แบงออกไดเปน 2 กลุม คือ
(1) วัตถุดิบที่ให้ธาตุแคลเซียมเพียงอยางเดียวไดแก เปลือกหอยปน และหินปูนหรือหินฝุ่น
(2) วัตถุดิบให้ธาตุแคลเซียมและฟอสฟอรัส ไดแก ไคแคลเซียมฟอสเฟตและกระดูกป่น

4. วัตถุดิบประเภทเสริมวิตามิน วัตถุดิบที่ใช้กันอยูทั่วไปมักจะมีวิตามินชนิดต่างๆ อยูแลว แตอาจมีวิตามินบางชนิดไมเพียงพอกับความตองการของสัตว หรือมีอยู่ในสภาพที่สัตว์ไมสามารถใชประโยชนไดอยางเต็มที่ ในทางปฏิบัติจึงมักเสริมวิตามินชนิดนั้น ๆ ในปริมาณตามความตองการของสัตว วิตามินที่แนะนาใหเสริมลงในอาหารไดแก วิตามินเอ ดี อี เค และวิตามินบี อีก 7 ชนิด คือ ไธอามีน ไนอาซิน ไรโบฟลาวิน กรดแพนโทธีนิก ไบโอติน โคลีนและบี 12 วัตถุดิบที่จัดเป็นประเภทเสริมวิตามิน ไดแก น้ํามันตับปลา ซึ่งเปนแหลงของวิตามินเอ ดี อี นอกจากนี้ก็มีวิตามิน สังเคราะห์ชนิดตาง ๆ ทั้งที่เปนวิตามินที่ละลายไดในน้ำและวิตามินที่ละลายไดในไขมัน

สารเสริม (feed additives) เปนวัตถุดิบที่ไม่ให้โภชนะ แตเติมลงไปในอาหารสัตวเพื่อช่วยให้สัตวกินอาหารได้ในปริมาณที่มากขึ้น มีการยอยและการดูดซึม ตลอดจนการใชประโยชนของสารอาหารเหลานั้นในร่างกายไดอยางมีประสิทธิภาพ ซึ่งจะทําใหสัตวมีสุขภาพ มีการเจริญเติบโตและมีประสิทธภาพการใชอาหารดีขึ้น สารเสริมจําแนกออกไดเปน 3 กลุมใหญ ๆ คือ

• 1. สารยับยั้งการเจริญของจุลินทรีย เปนสารที่มีฤทธิ์ในการทําลายหรือยับยั้งการเจริญของจุลินทรีย โดยเฉพาะอยางยิ่งแบคทีเรียที่คอยแยง โภชนะในทางเดินอาหารของสัตว
  • ชวยเรงการทวีจํานวนจุลินทรียที่เปนประโยชนแกสัตวดวย
  • ชวยเพิ่มการดูดซึมโภชนะในทางเดินอาหาร ทําใหสัตว์สามารถใชประโยชนจากอาหารได้มากขึ้น
  • ช่วยปองกันโรคบางอยางที่อาจเกิดขึ้นกับสัตวดวย

  ***สารเหลานี้เมื่อใชในระดับต่ํา จะชวยกระตุนการเจริญเติบโตและการให้ผลผลิตของสัตว ทั้งนี้ สวนใหญนิยมใชสารยับยั้งการเจริญของจุลินทรียผสมในอาหารสัตวกระเพาะเดี่ยว สวนการผสมในอาหารสัตวเคี้ยวเอื้องนั้นมักจะใชในอาหารลูกสัตวกอนมีการเคี้ยวเอื้อง และในอาหารโคเนื้อ
  ***อยางไรก็ตามการใช้สารประเภทนี้เพื่อกระตุ้นการเจริญเติบโตและเพื่อปองกันโรคนั้นมักจะไดผลดีในสัตว์ที่ออนแอหรือสัตวที่อยู่ในสภาวะเครียด และสัตว์ที่อยู่ในระยะกำลังเจริญเติบโต
  สารยับยั้งการเจริญของจุลินทรียนี้มี 2 ประเภท คือ

  • สารปฏิชีวนะ (Antibiotics) เปนสารที่สร้างขึ้นโดยจุลินทรียบางชนิด มีคุณสมบัติในการตอต้านการเจริญเติบโตของแบคทีเรีย โดยทั่วไปแลวจะผสมสารปฏิชีวนะในอาหารใหสัตวกินเพื่อชวยลดโอกาสที่สัตวจะแสดงอาการติดเชื้อแบคทีเรียในระบบทางเดินอาหารและทางเดินหายใจ
  • สารเคมโมเธอราพิวติก (Chemotherapeutic agents) เปนสารประกอบอนินทรียหรือสารประกอบอินทรียซึ่งมีคุณสมบัติในการยับยั้งการเจริญเติบโตของจุลินทรียแตมิไดสรางขึ้นโดยจุลินทรียที่มีชีวิต
• 2. ฮอรโมนและสารที่มีคุณสมบัติคล้ายฮอร์โมน สารเสริมในกลุ่มนี้จะรวมถึงฮอรโมนธรรมชาติฮอรโมนสังเคราะห และสารเคมีที่มีคุณสมบัติคล้ายฮอรโมนคือมีผลตอรางกายสัตว์ เช่น เดียวกับฮอรโมน สารเสริมเหล่านี้ที่ผลิตขายในทองตลาดมีหลายชนิด
• 3. สารเสริมเพื่อจุดประสงคอื่น สารเสริมในกลุ่มนี้มีหลายชนิด แตละชนิดจะใหผลกับสัตวแตกตางกัน เชน ยาถายพยาธิ ยากันเชื้อรา สารปรุงแตงกลิ่นหรือรส